بررسی الگوهای توزیع فضایی سکونتگاه‌های روستایی واقع در قلمروهای کوهستانی (مطالعه موردی: شهرستان مهاباد)

نوع مقاله : پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد جغرافیا-برنامه ریزی آمایش سرزمین، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ایران

2 استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ایران

3 دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ایران

چکیده

نابرابری فضایی، به عنوان مشکلی بزرگ در توسعه منطقه‌ای کشور ایران وجود دارد. برخلاف سیاست‌های توسعه منطقه‌ای ایران که بر اساس ایجاد عدالت فضایی و کاهش شکاف توسعه میان مناطق مختلف و ایجاد تعادل است، هنوز هم بعضی مناطق و نواحی از کمبود خدمات و تسهیلات پایه‌ای و نابرابری در تخصیص آن‌ها رنج می‌برند. هدف این پایان‌نامه تحلیل نابرابری‌های عدالت فضایی در سکونتگاه‌های روستایی شهرستان مهاباد با نگاهی بر آمایش سرزمین است. در گردآوری اطلاعات تحقیق از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است و در راستای انجام تحقیق ابتدا با شناخت وضع موجود و سپس به واسطه هشت شاخص به بررسی نابرابری فضایی روستاهای شهرستان مهاباد پرداخته شد. روش تحقیق در این مطالعه از نوع تحلیلی-توصیفی می‌باشد. در ابتدا آمار و اطلاعات جمع‌آوری‌شده و سپس به تجزیه‌وتحلیل بر اساس مدل‌های نظیر تاپسیس، مدل موران، لکه‌های داغ و سرد و تحلیل نزدیک‌ترین مجاورت در بخش آمار فضایی، به تشخیص نابرابری عدالت فضایی در روستاهای شهرستان مهاباد پرداخته شده است. در این مطالعه از آمار توصیفی و استنباطی و، داده‌های پژوهش مربوط به سرشماری سال 95 می‌باشد. نتایج حاکی از این است، با توجه به توانایی سنجش عدالت از طریق شاخص‌ها و رجوع به داده‌ها و نتایج حاصل، عدالت فضایی در روستاها و دهستان‌های شهرستان مهاباد محقق نگشته است و به عدالت فضایی در توزیع خدمات توجه نشده است. روستاهای دهستان مکریان غربی برخوردارتر از سایر روستاها در دهستان‌های دیگر شهرستان مهاباد هستند و باید توجه داشت این میزان برخورداری در قیاس با روستاهای توسعه‌یافته‌تر در سطح بسیار پایینی قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating spatial distribution patterns of rural settlements located in mountainous territories (case study: Mahabad Township)

نویسندگان [English]

  • Mostafa Esmailnejad 1
  • Alireza Jamshidi 2
  • Khadijeh , Javan 3
1 Master's Degree in Geography - Land Use Planning, Department of Geography, Faculty of Literature and Humanities, Urmia University, Iran
2 Assistant Professor of Department of Geography, Faculty of Literature and Humanities, Urmia University, Iran
3 Associate Professor, Department of Geography, Faculty of Literature and Humanities, Urmia University, Iran
چکیده [English]

Spatial inequality exists as a big problem in the regional development of Iran. Contrary to Iran's regional development policies, which are based on creating spatial justice and reducing the development gap between different regions and creating balance, some regions still suffer from a lack of basic services and facilities and inequality in their allocation. In order to create a balance and in order to form suitable and homogeneous spaces, the discussion of planning based on the purpose has been raised and the first step is to recognize the economic, social and cultural inequalities of different areas. The aim of this thesis is to analyze the inequalities of spatial justice in the rural settlements of Mahabad city with a look at land use. The library method has been used in the collection of research information, and in order to carry out the research, the spatial inequality of the villages of Mahabad city was investigated first by knowing the current situation and then by means of eight indicators. The results indicate that, according to the ability to measure justice through indicators and referring to the data and results, spatial justice has not been realized in the villages and villages of Mahabad city, and spatial justice has not been paid attention to in the distribution of services. The villages of West Makarian village are more prosperous than other villages in other villages of Mahabad city, and it should be noted that this level of prosperity is at a very low level compared to more developed villages. At the end of the research, suggestions and solutions have been presented to achieve spatial justice and eliminate spatial inequality.
 
Extended Abstract
 
Introduction
The inequality in the distribution of facilities between urban and rural settlements is a significant issue that demands the attention and action of all stakeholders, including academic researchers, policymakers, and development practitioners. This issue significantly impacts the living conditions of populations residing in the cities' most vulnerable and underserved areas. Public facilities and services, such as street paving, water and sewage networks, and street lighting, are considered public goods. Reducing inequality in distributing these public goods requires properly operationalizing the concept through composite indicators. Since urban and rural public services shape the physical, social, and spatial characteristics of settlements, any injustice in their distribution can have irreparable effects on these characteristics and present serious challenges for managing these settlements. Today, the problems arising from the unequal distribution of services have become one of the most pressing issues for relevant officials, garnering attention beyond regional and local scales. International forums, particularly in developing countries, are seeking sustainable solutions to achieve excellence in spatial justice and service delivery systems for citizens and residents in various settlements. In this context, spatial justice is the primary approach and perspective for analyzing the equitable distribution of services among settlements. It also represents the intersection of space and social justice, encompassing the fair distribution of valuable resources and opportunities within society. Achieving social justice in different human settlements can increase the satisfaction of residents with their living conditions and contribute significantly to political stability and national authority. From a geographical perspective, social justice in various settlements is synonymous with the equitable spatial distribution of facilities and services, ensuring equal access for all citizens. The absence of such fair distribution can lead to social crises and complex spatial problems. Studying inequalities in geographical areas is a fundamental task for planning and reforms aimed at ensuring economic and social growth. Many development theorists, such as Myrdal and Todaro, emphasize the reduction of inequality and the elimination of economic and social disparities as fundamental development goals. The primary objective of the present study is to examine the spatial distribution patterns of the villages in Mahabad city, focusing on spatial justice indicators. Throughout the research, an effort will be made to answer the main question: "What is the pattern of spatial distribution (spatial justice) of various services in the rural settlements of Mahabad city?"
 
Methodology
Given that this study investigates and analyzes spatial justice inequalities in rural settlements in Mahabad city and that its results can be utilized in the executive sector, it is categorized as applied research in terms of its purpose. Additionally, based on its nature and methodology, the present study employs a data collection method that involves gathering information through documents. The required documentary information was collected and utilized through library studies and internet searches. Therefore, this research can be considered a descriptive-library study. Overall, the present study is descriptive-analytical in terms of its practical purpose and descriptive in terms of the method of collecting information. The data collection method for this research includes library studies and documents, such as statistics and information needed for rural settlements based on the latest census of population and housing (2015). Books and articles were used to gather library information and to supplement the obtained information; necessary data were collected in the form of digital maps and tables by referring to relevant organizations and conducting document reviews. The research findings are presented in the form of maps and tables. This study used spatial statistical methods and models to analyze the data.
 
Results and Discussion
The results indicate that, based on the ability to measure justice through indicators and the data obtained, spatial justice has not been achieved in the villages and rural districts of Mahabad city. There has been insufficient attention to spatial justice in the distribution of services. Among the villages, those in the western Makarian area are more prosperous than other villages in Mahabad city. However, it is important to note that this level of prosperity is still very low compared to more developed villages.
 
Conclusion
In this study, Moran's model was used to investigate the spatial distribution pattern of the villages in Mahabad city with respect to spatial justice indicators. It is important to note that indicators related to education, health, politics, culture, religion, water and electricity, commerce, and communication were used to examine distributional justice. According to Moran's statistics, the distribution of all the investigated indicators among the studied villages is clustered. The results show that villages in the northern part of the city (e.g., West Makarian) have a more favorable situation in terms of the studied indicators, while villages in the southern part of the city (e.g., Kani Bazar and Eastern Mangur) face less favorable conditions.The data obtained from Moran's model reveal a strong spatial duality in Mahabad city’s villages, highlighting a significant disparity between underprivileged and underdeveloped areas. To address this duality and reduce extreme spatial inequality, it is essential to implement comprehensive development programs. These programs should focus on assessing differences, determining levels of access, and enhancing the overall development position of the villages. A thorough approach to land development and equalization efforts is necessary to improve the situation in the underdeveloped areas of Mahabad city.
 
Financial sponsor
According to the responsible author, this article has no financial sponsor.
 
Contribution of the authors to the research
First author: writing the introduction, reviewing the literature and research records, final review of the article, data analysis, and compilation of findings and conclusions.
Second author: Supervisor A
 Third author: Supervisor B
 
Conflict of interest
The authors declare that they have no conflict of interest in writing or publishing this article.
 
Appreciation and thanks
The authors of this article express their sincere gratitude to all those who helped and assisted the authors in conducting this research.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial justice
  • rural areas
  • Land Use Planning
  • Mahabad
  1. اسماعیل‌زاده، حسن، صفرخانی، رضوان، اسماعیل‌زاده، یعقوب (۱۳۹۶). تحلیل سطوح برخورداری و رتبه‌بندی شهرستان‌های استان همدان با استفاده از مدل‌های چند معیاره TOPSIS و KOPRAS، فصلنامه برنامهریزی منطقهای، 7(25): 28 – 15. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516735.1396.7.25.2.5
  2. آهنگری، عبدالمجید و سعادت مهر، مسعود (۱۳۸۶)، مطالعه تطبیقی سطح توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان لرستان. دانش و توسعه، شماره ۱، نیمه دوم ۱۳۸۶.
  3. بهادر محسن، بهوندی سارا (۱۴۰۰). ارزیابی میزان تحقق عدالت فضایی و توزیع خدمات شهری در سطح منطقه ۴. فصلنامه چشم انداز شهرهای آینده.; ۲ (۴) :۴۱-۶۲. http://jvfc.ir/article-1-130-fa.html
  4. تربورن، گوران (1388)، فقر و نابرابری. نشریه سیاحت غرب، شماره 78.
  5. تقوایی، مسعود و بهاری، عیسی (۱۳۹۰). سطح‌بندی و سنجش درجه توسعه‌یافتگی شهرستان استان مازندران با استفاده از تحلیل عاملی و تحلیل خوشه‌ای. جغرافیا و برنامهریزی محیطی، 23(4)، ۳۸-۱۵. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20085362.1391.23.4.2.6
  6. چلبی، مسعود (1375). جامعهشناسی نظم: تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی. تهران: نی.
  7. حسینی، سید علی، میره‌ای، محمد، عبدلی مسینان، حسینی، سیده مریم (۱۳۹۹). تحلیل نابرابری‌های فضایی در نواحی استان اردبیل با تأکید بر عدالت فضایی. فصلنامه بومشناسی شهری، 11(2)، ۱۰۶-۹۳. https://doi.org/10.30473/grup.2021.7636
  8. ریاحی، وحید؛ قادرمرزی، حامد و حمیدی، محمدسعید (1401). تحلیل فضایی نابرابری در سکونتگاه‌های روستایی شهرستان سقز. جغرافیا ( فصلنامه علمی انجمن جغرافیایی ایران), 13(44), 47-72. https://mag.iga.ir/article_253521.html
  9.  سرایی، محمدحسین، طاووسیان، علی، الله‌وردی، مرادعلی،. رضایی، حجت (1394). سطح‌بندی توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان کهگیلویه و بویراحمد با تأکید بر مؤلفه‌های فرهنگی، فصلنامه برنامهریزی منطقهای، 5(20), 15-28. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516735.1394.5.20.2.1  
  10. شیخ بیگلو، رعنا (1390). شناسایی نقاط محروم ایران با استفاده از رتبه‌بندی ترکیبی. مجله پژوهش و برنامهریزی شهری، 2(7)، 70-53. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22285229.1390.2.7.4.2
  11. کریمی موغاری، زهرا، براتی، جواد (1396). تعیین سطح نابرابری منطقه‌ای استان‌های ایران: تحلیل شاخص‌های ترکیبی چندبعدی. فصلنامه پژوهشهای رشد و توسعه اقتصادی، 7(26)، 70-49. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22285954.1396.7.26.3.3
  12. محمدی کاظم‌آبادی، لیلا.، خانی‌زاده، محمدعلی و بابایی چله‌بری، محسن. (1398). تحلیلی بر پراکنش خدمات و جمعیت شهری با تأکید بر عدالت فضایی و برخورداری شهری (مطالعه موردی: شهر ایلام). دو فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری، 6 (1)، 175-191.
  13. مصلی نژاد، غلام عباس (1384). دولت و توسعه اقتصادی در ایران، تهران: قومس.
  14. معصومی اشکوری، سید حسین (1385). اصول و مبانی برنامهریزی منطقهای، تهران: پیام نور.
  15. نعیمی، کیومرث و بابایی اقدم، فریدون. (1396). شهر و عدالت فضایی؛ تحلیلی بر پراکنش خدمات عمومی شهری در نواحی بیست و دوگانه شهر سنندج. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 7 (23)،173-186. https://gps.gu.ac.ir/article_47279.html
  16. نوروزی، فریبا.، صالحی، اسماعیل و خستو، مریم. (1398). فرا تحلیل مطالعات انجامشده در حوزه عدالت فضایی. فصلنامه جغرافیای آمایش شهری- منطقهای، 9 (33)، 83-104. https://doi.org/10.22111/gaij.2019.5131 
  17. هاروی، دیوید (1379). عدالت اجنماعی و شهر، انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی.
  18. بابایی اقدم، فریدون؛ ویسی ناب، فتح الله و علی‌پور، خالد. (1395). سطح‌بندی و تحلیل تطبیقی درجه توسعه یافتگی مورد‌شناسی: شهرستان‌های استان کرمانشاه. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 6(21)، 95-112. doi: 10.22111/gaij.2016.2836
  19.  یغفوری، حسین.، قاسمی، سجاد و قاسمی، نرگس. (1396). بررسی عدالت فضایی در توزیع خدمات، با تأکید بر مدیریت شهری (مورد مطالعه: محلات منطقه 19 تهران). تحقیقات جغرافیایی، 32(3)، 114-128.‎ http://dx.doi.org/10.29252/geores.32.3.114
  20. Almohamad, H., Knaack, A. L., & Habib, B. M. (2018). Assessing spatial equity and accessibility of public green spaces in Aleppo City, Syria. Forests, 9(11), 706.  http://dx.doi.org/10.3390/f9110706
  21. Asadzadeh, A., Kötter, T., Salehi, P., & Birkmann, J. (2017). Operationalizing a concept: The systematic review of composite indicator building for measuring community disaster resilience. International journal of disaster risk reduction, 25, 147-162. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2017.09.015
  22. Libório, M. P., Rabiei-Dastjerdi, H., Brunsdon, C., de Rezende Pinto, M., Fusco, E., & Vidoli, F. (2024). Ordered weighted averaging for the evaluation of urban inequality in sao Sebastião Do Paraíso. Cities, 150, 104993. http://dx.doi.org/10.1016/j.cities.2024.104993
  23. Meirelles, J., Neto, C. R., Ferreira, F. F., Ribeiro, F. L., & Binder, C. R. (2018). Evolution of urban scaling: Evidence from Brazil. PloS one, 13(10), e0204574. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0204574
  24. Nasri Roodsari, E., & Hoseini, P. (2022). An assessment of the correlation between urban green space supply and socio-economic disparities of Tehran districts—Iran. Environment, development and sustainability, 24(11), 12867-12882. https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs10668-021-01970-4
  25. Nijman, J., & Wei, Y. D. (2020). Urban inequalities in the 21st century economy. Applied geography, 117, 102188.
  26. Pallas, A. M and Jennings J, L. (2012), A Multiplex Theory of Urban Service Distribution: The Case of School Expenditures, Urban Affairs Review, 48(1): 20-37.
  27. Rabiei-Dastjerdi, H., Matthews, S. A., & Ardalan, A. (2018). Measuring spatial accessibility to urban facilities and services in Tehran. Spatial Demography, 6, 17-34.
  28. Sriroop, C., & Mimi, R. (2017). Rural-urban spatial inequality in water and sanitation facilities in India: A cross-sectional study from household to national level. Applied Geography, 85(1), 27-38.
  29. Tuqa R. Alrobaee. (2021). Measuring Spatial Justice Indices in the Traditional Islamic Cities by Using GIS, An-Najaf Holy City, Iraq, A Case Study. Alrobaee / Journal of Geoinformatics and Environmental Research, 1(2), 1 –13.
  30. Venter, Z. S., Figari, H., Krange, O., & Gundersen, V. (2023). Environmental justice in a very green city: Spatial inequality in exposure to urban nature, air pollution and heat in Oslo, Norway. Science of The Total Environment, 858, 160193. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2022.160193
  31. Wagner, J., Hinton, L., McCordic, C., Owuor, S., Capron, G., & Gonzalez Arellano, S. (2019). Do urban food deserts exist in the global south? An analysis of Nairobi and Mexico City. Sustainability, 11(7), 1963.
  32. Wang, W., Zhang, Y., & Zhao, J. (2023). Technological or social? Influencing factors and mechanisms of the psychological digital divide in rural Chinese elderly. Technology in Society, 74, 102307. https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2023.102307
  33. Ziara, M., Nigim, K., Enshassi, A., & Ayyub, B. M. (2002). Strategic implementation of infrastructure priority projects: case study in Palestine. Journal of infrastructure systems, 8(1), 2-11. https://doi.org/10.1061/(ASCE)1076-0342(2002)8:1(2)
دوره 1، شماره 1
خرداد 1403
صفحه 25-36
  • تاریخ دریافت: 15 فروردین 1403
  • تاریخ بازنگری: 05 اردیبهشت 1403
  • تاریخ پذیرش: 17 خرداد 1403
  • تاریخ اولین انتشار: 31 خرداد 1403
  • تاریخ انتشار: 31 خرداد 1403